Khám phá hệ thức lượng trong tam giác vuông lớp 9

Giới thiệu về hệ thức lượng trong tam giác vuông

Hệ thức lượng trong tam giác vuông là một tập hợp các công thức không chỉ giúp tính toán độ dài các cạnh, mà còn giúp ta hiểu sâu hơn về mối quan hệ giữa các góc và cạnh trong tam giác. Vậy tại sao hệ thức lượng lại quan trọng? Bởi nó là cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn. Khi bạn biết cách sử dụng những công thức này, bạn không chỉ có thể giải quyết mọi bài toán liên quan đến tam giác vuông một cách dễ dàng, mà còn mở rộng khả năng của mình trong việc hiểu và ứng dụng toán học vào thế giới thực. Từ việc xây dựng nhà cửa đến đo đạc địa hình, hệ thức lượng trong tam giác vuông là công cụ không thể thiếu trong kho tàng toán học của bạn.

Các hệ thức lượng cơ bản

Các hệ thức lượng giác cơ bản giúp bạn hiểu sâu hơn mối quan hệ giữa các góc và cạnh trong tam giác. Với việc nắm rõ từ các bước cơ bản đầu tiên, bạn sẽ giải quyết nhiều vấn đề thực tế một cách đơn giản và hiệu quả.

Hệ thức về cạnh và đường cao

Xét tam giác vuông $ABC$ vuông tại $A$, đường cao $AH$ vuông góc với $BC$. Ký hiệu các đoạn như sau:

$BC = a$: Cạnh huyền.

$BA = c$: Cạnh góc vuông thứ nhất.

$AC = b$: Cạnh góc vuông thứ hai.

$BH = c'$: Đoạn chiếu của $BA$ trên cạnh huyền.

$CH = b'$: Đoạn chiếu của $AC$ trên cạnh huyền.

$AH = h$: Đường cao kẻ từ đỉnh góc vuông $A$ xuống cạnh huyền.

Dưới đây là các định lý cơ bản với giải thích chi tiết:

Liên hệ giữa các đoạn chiếu và đường cao:

$AH^2 = BH \cdot CH \quad (h^2 = c' \cdot b').$

Liên hệ giữa cạnh góc vuông và đoạn chiếu:

$AB^2 = BH \cdot BC \quad (c^2 = c' \cdot a), \quad AC^2 = CH \cdot BC \quad (b^2 = b' \cdot a).$

Tổng đoạn chiếu bằng cạnh huyền:

$BH + CH = BC \quad (c' + b' = a).$

Định lý Pythagore:

$BC^2 = AB^2 + AC^2 \quad (a^2 = b^2 + c^2).$

Tích cạnh góc vuông và đường cao:

$AB \cdot AC = AH \cdot BC \quad (c \cdot b = h \cdot a).$

Hệ thức lượng giác về góc nhọn

Định nghĩa

Hệ thức lượng giác về góc nhọn là tập hợp các mối quan hệ giữa các góc nhọn và các cạnh của tam giác vuông. Chúng được biểu diễn thông qua

tỉ số lượng giác và bao gồm các giá trị đặc trưng như sin, cos, tan, và cot, được định nghĩa dựa trên mối liên hệ giữa cạnh góc vuông, cạnh huyền

và góc nhọn.

Tỉ số lượng giác của góc nhọn

Sin (Sine): Tỉ số giữa cạnh đối và cạnh huyền.

$\sin \alpha =\frac{\text{Cạnh đối }}{\text{Cạnh huyền}}$

Cos (Cosine): Tỉ số giữa cạnh kề và cạnh huyền.

$\cos \alpha =\frac{\text{Cạnh kề}}{\text{Cạnh huyền}}$

Tan (Tangent): Tỉ số giữa cạnh đối và cạnh kề.

$\tan \alpha =\frac{\text{Cạnh đối}}{\text{Cạnh huyền}}$

Cot (Cotangent): Tỉ số giữa cạnh kề và cạnh đối.

$\cot \alpha =\frac{\text{Cạnh kề}}{\text{Cạnh đối}}$

Các công thức quan trọng

Sin và Cos:

$\sin^2α + \cos^2α = 1$

Tan và Cot:

$\tan α \cdot \cot α = 1$

Góc đặc biệt:

$\sin 30^\circ = \frac{1}{2}, \quad \cos 30^\circ = \frac{\sqrt{3}}{2}, \quad \tan 30^\circ = \frac{\sqrt{3}}{3}$

$\sin 45^\circ = \cos 45^\circ = \frac{\sqrt{2}}{2}, \quad \tan 45^\circ = 1$

$\sin 60^\circ = \frac{\sqrt{3}}{2}, \quad \cos 60^\circ = \frac{1}{2}, \quad \tan 60^\circ = \sqrt{3}$

So sánh tỉ số lượng giác của các góc

Trong tam giác vuông $\triangle ABC$, nếu có hai góc nhọn $\alpha$ và $\beta$ mà $\alpha < \beta$, thì các tỉ số lượng giác của hai góc này có các mối quan hệ sau:

Sin và cos:

$\sin \alpha < \sin \beta$: Góc nhỏ hơn thì sin nhỏ hơn.

$\cos \alpha > \cos \beta$: Góc nhỏ hơn thì cos lớn hơn.

Tan và cot:

$\tan \alpha < \tan \beta$: Góc nhỏ hơn thì tan nhỏ hơn.

$\cot \alpha > \cot \beta$: Góc nhỏ hơn thì cot lớn hơn.

Lưu ý dễ nhớ

Sin và tan tăng khi góc lớn hơn.

Cos và cot giảm khi góc lớn hơn.

Hiểu đơn giản là: góc càng lớn, cạnh đối càng dài, làm cho sin và tan tăng, trong khi cos và cot giảm.

Hệ thức về góc và cạnh

Xét tam giác ABC có góc A=90°, ta có các hệ thức sau:

Đối với cạnh AC:

Công thức: $AC=BC\cdot \sin B \text{hoặc }AC=BC\cdot \cos C$

Cạnh $AC$ (cạnh góc vuông đối diện với góc B) có thể được tính bằng tích của cạnh huyền $BC$ và sin của góc B hoặc cos của góc C.

Đối với cạnh AB:

Công thức: $AB=BC\cdot \sin C \text{hoặc }AB=BC\cdot \cos B$

Cạnh $AB$ (cạnh góc vuông đối diện với góc C) có thể được tính bằng tích của cạnh huyền $BC$ và sin của góc C hoặc cos của góc B.

Đối với mối quan hệ giữa AC và AB:

Công thức: $AC=AB\cdot \tan B \text{hoặc }AC=AB\cdot \cot C$

Mối quan hệ giữa hai cạnh góc vuông có thể được biểu diễn bằng tang của góc B hoặc cotang của góc C.

Bài tập hệ thức lượng trong tam giác vuông

Bài tập 1

Cho tam giác vuông $\triangle ABC$, vuông tại $A$. Biết rằng:

$AB = 6 \, \text{cm}$, $AC = 8 \, \text{cm}$
Tính:
a) Cạnh huyền $BC$.
b) Đường cao $AH$ từ $A$ xuống cạnh huyền.

Lời giải:
a) Áp dụng định lý Pythagore:

$BC^2 = AB^2 + AC^2$

$BC^2 = 6^2 + 8^2 = 36 + 64 = 100 \implies BC = \sqrt{100} = 10 \, \text{cm}.$

b) Áp dụng công thức liên hệ giữa đường cao và các cạnh:

$AH^2 = AB \cdot AC$

$AH^2 = 6 \cdot 8 = 48 \implies AH = \sqrt{48} = 4\sqrt{3} \, \text{cm}.$

Bài tập 2

Cho tam giác vuông $\triangle ABC$, vuông tại $A$. Biết rằng:

$BC = 13 \, \text{cm}$$AB = 5 \, \text{cm}$.
Tính:
a) Cạnh $AC$.
b) Tỉ số lượng giác của góc $\angle B$.

Lời giải:
a) Áp dụng định lý Pythagore:

$BC^2 = AB^2 + AC^2 \implies AC^2 = BC^2 - AB^2$

$AC^2 = 13^2 - 5^2 = 169 - 25 = 144 \implies AC = \sqrt{144} = 12 \, \text{cm}.$

b) Tính tỉ số lượng giác:

Sin $\angle B$:

$\sin B=\frac{\text{Cạnh đối}}{\text{Cạnh huyền}}=\frac{AC}{BC}=\frac{12}{13}\mathrm{.}$

Cos $\angle B$:

$\cos B=\frac{\text{Cạnh kề}}{\text{Cạnh huyền}}=\frac{AB}{BC}=\frac{5}{13}\mathrm{.}$

Tan $\angle B$:

$\tan B=\frac{\text{Cạnh đối}}{\text{Cạnh kề}}=\frac{AC}{AB}=\frac{12}{5}\mathrm{.}$

Bài tập 3

Một chiếc thang dài $5 \, \text{m}$ được đặt nghiêng vào tường, phần chân thang cách tường $3 \, \text{m}$.
Tính góc giữa thang và mặt đất (góc $\alpha$).

Lời giải:
Áp dụng định nghĩa tỉ số lượng giác:

$\cos \alpha =\frac{\text{Cạnh kề}}{\text{Cạnh huyền}}=\frac{3}{5}\mathrm{.}$

Suy ra góc $\alpha$:

$\alpha = \arccos \left( \frac{3}{5} \right) \approx 53^\circ.$

Bài tập 4

Một cây cột điện cao $10 \, \text{m}$ tạo với mặt đất một góc $60^\circ$ khi nhìn từ đầu dây chéo kéo căng xuống đất.
Tính chiều dài dây chéo.

Lời giải:
Áp dụng công thức:

$\sin 60^{\circ }=\frac{\text{Cạnh đối}}{\text{Cạnh huyền}}⟹\text{\hspace{0.25em}Cạnh huyền}=\frac{\text{Cạnh đối}}{\sin 60^{\circ }}\mathrm{.}$

Thay số:

$\text{Cạnh huyền}=\frac{10}{\sin 60^{\circ }}=\frac{10}{\frac{\sqrt{3}}{2}}=\frac{20}{\sqrt{3}}\approx 11.55\text{m}\mathrm{.}$

Bài tập 5

Cho tam giác vuông $\triangle ABC$, vuông tại $A$. Biết:

$AB = 6 \, \text{cm}$, $BC = 10 \, \text{cm}$

Tính:
a) Góc $\angle ACB$.
b) Đường cao $AH$.

Lời giải:
a) Áp dụng định nghĩa sin:

$\sin \mathrm{\angle }ACB=\frac{\text{Cạnh đối}}{\text{Cạnh huyền}}=\frac{AB}{BC}=\frac{6}{10}=\mathrm{0.6.}$

Suy ra góc $\angle ACB$:

$\angle ACB = \arcsin(0.6) \approx 37^\circ.$

b) Áp dụng liên hệ giữa đường cao và các cạnh:

$AH = \frac{AB \cdot AC}{BC}.$

Trước tiên, tính $AC$:

$AC^2 = BC^2 - AB^2 = 10^2 - 6^2 = 100 - 36 = 64 \implies AC = \sqrt{64} = 8 \, \text{cm}.$

Thay vào:

$AH = \frac{6 \cdot 8}{10} = 4.8 \, \text{cm}.$

Tất cả các bài tập trên đều liên hệ trực tiếp với các công thức hệ thức lượng đã học, giúp rèn luyện tư duy toán học và ứng dụng trong thực tế.

Ứng đụng hệ thức lượng trong tam giác vuông

Giải tam giác vuông: Khi bạn biết hai yếu tố (ít nhất một yếu tố về cạnh), bạn có thể tìm yếu tố còn lại. Sử dụng hệ thức Py-ta-go hoặc lượng

giác, bạn có thể xác định chiều cao của vật thể hoặc khoảng cách giữa hai điểm không thể đo trực tiếp.

Tìm cạnh chưa biết khi biết hai yếu tố: Ví dụ, nếu bạn biết cạnh $a$ và góc $B$, bạn có thể tính cạnh $b$ bằng:

$b=a\cdot \sin B \text{hoặc }b=a\cdot \cos C$

Các hệ thức lượng trong tam giác vuông này giúp xác định chiều dài của cạnh còn lại khi đã biết một cạnh và góc tương ứng.

Tìm góc chưa biết khi biết hai yếu tố: Nếu bạn biết hai cạnh $a$ và $b$, bạn có thể tính góc $C$ bằng:

$\sin C=\frac{a}{c} \text{hoặc}\cos C=\frac{b}{c}$

Đây là cách sử dụng hệ thức lượng để xác định góc còn lại trong tam giác vuông khi đã biết hai cạnh.

Ứng dụng thực tế: Hệ thức lượng trong tam giác vuông giúp bạn tính chiều cao của công trình hoặc khoảng cách từ một điểm đến một 

đỉnh không thể đo trực tiếp. Sử dụng các góc nhọn và hệ thức lượng để tính toán chính xác.

Kết Luận

Hệ thức lượng trong tam giác vuông là một công cụ toán học hữu ích, giúp bạn giải quyết bài toán hình học từ cơ bản đến phức tạp. Nhờ vào

các công thức này, bạn có thể xác định chính xác độ dài các cạnh, góc nhọn, hoặc thậm chí cả những yếu tố không thể đo đạc trực tiếp trong

thực tế. Hi vọng với kiến thức mà gia sư Học là Giỏi vừa chia sẻ sẽ giúp bạn thành công trong việc hiểu rõ về các công thức lượng giác và áp

dụng hiệu quả trong thực tiễn.

Xem thêm:

Tổng hợp kiến thức về đường tròn lượng giác

Tổng hợp các công thức lượng giác thường gặp