Điệp từ là gì? Các loại hình điệp từ

Khái niệm điệp từ

Điệp ngữ, hay còn gọi là điệp từ, là một biện pháp tu từ phổ biến trong văn học mà trong đó lặp lại một từ, cụm từ hoặc câu nhằm mục đích nhấn mạnh nội dung và làm nổi bật ý nghĩa muốn truyền tải. Việc sử dụng điệp ngữ giúp đoạn văn, đoạn thơ trở nên giàu hình ảnh, tạo ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc hoặc người nghe. Biện pháp này thường được áp dụng để khẳng định, liệt kê, hoặc nhấn mạnh cảm xúc.

Ví dụ:

"Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng, thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ." (Viễn Phương)
Trong câu thơ này, từ "mặt trời" được lặp lại hai lần, một lần để chỉ thiên nhiên và một lần để ẩn dụ về Bác Hồ. Sự lặp lại này nhấn mạnh hình ảnh vĩ đại của Bác, so sánh Người như mặt trời – nguồn sáng và nguồn sống bất diệt. Qua đó, tác giả thể hiện lòng tôn kính và biết ơn sâu sắc đối với lãnh tụ.

"Mẹ ơi, con đã về đây, mẹ ơi!" (Nguyễn Khoa Điềm)
Từ "mẹ ơi" được lặp lại hai lần để bộc lộ cảm xúc mãnh liệt của nhân vật trữ tình. Sự lặp lại này không chỉ nhấn mạnh tình cảm yêu thương, nhớ nhung mà còn tạo nên sự xúc động sâu sắc, như một lời gọi từ tận sâu trái tim, thể hiện sự gắn bó thiêng liêng giữa mẹ và con.

"Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa, như ùa vào buồng lái." 

 (Phạm Tiến Duật)

Trong khổ thơ này, từ "thấy" được lặp đi lặp lại để nhấn mạnh trải nghiệm của người lính lái xe trên chiến trường. Qua việc lặp từ, tác giả giúp người đọc cảm nhận rõ ràng hơn những gì người lính nhìn thấy: từ gió, con đường, đến sao trời và cánh chim. Hình ảnh ấy vừa thực tế, vừa mang tính biểu tượng, thể hiện tinh thần lạc quan và sự gắn bó của con người với thiên nhiên giữa hoàn cảnh chiến tranh khốc liệt.

Các loại hình điệp từ

Điệp ngữ bao gồm ba dạng chính: điệp ngữ cách quãng, điệp ngữ nối tiếp, và điệp ngữ chuyển tiếp (hay điệp vòng). Mỗi loại đều có cách sử dụng và tác dụng riêng biệt, giúp làm nổi bật cảm xúc hoặc ý nghĩa của tác phẩm.

1. Điệp ngữ cách quãng

Điệp ngữ cách quãng là việc lặp lại một từ hoặc cụm từ trong một đoạn văn, đoạn thơ, nhưng giữa các lần lặp có khoảng cách nhất định. Loại điệp ngữ này thường tạo sự nhấn mạnh đồng thời bổ sung ý nghĩa cho nhau, làm tăng chiều sâu cảm xúc.

Ví dụ:

"Ta làm con chim hót, ta làm một cành hoa, ta nhập vào hòa ca một nốt trầm xao xuyến." (Thanh Hải)
-> Từ "ta" được lặp lại ở đầu mỗi dòng thơ, nhấn mạnh khát vọng hòa mình vào thiên nhiên và cuộc sống.

"Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền trôi thấp thoáng cánh buồm xa xa,
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu." (Nguyễn Du)

-> Từ "buồn trông" được lặp lại, cách quãng ở đầu mỗi câu thơ, nhấn mạnh nỗi buồn da diết của nhân vật, đồng thời tô đậm cảnh vật u ám, hoang vắng.

2. Điệp ngữ nối tiếp

Loại điệp ngữ này xảy ra khi một từ hoặc cụm từ được lặp lại liên tiếp, liền kề trong câu hoặc đoạn văn. Điệp ngữ nối tiếp thường tạo cảm giác nhấn mạnh và khắc sâu cảm xúc.

Ví dụ:

"Anh đã tìm em rất lâu, rất lâu." (Phạm Tiến Duật)
-> Cụm từ "rất lâu" được lặp lại liên tiếp, diễn tả sự da diết và nỗi mong chờ kéo dài.

"Trông trời trông đất trông mây,
Trông mưa trông nắng, trông ngày trông đêm." (Ca dao)
-> Từ "trông" được nối tiếp nhau trong các dòng thơ, diễn tả sự khắc khoải, mong mỏi của người nông dân.

3. Điệp ngữ chuyển tiếp (điệp vòng)

Đây là dạng điệp ngữ trong đó từ hoặc cụm từ cuối của một câu được lặp lại ở đầu câu kế tiếp. Điệp ngữ chuyển tiếp giúp kết nối ý nghĩa giữa các câu, làm câu văn mạch lạc, giàu nhạc điệu.

Ví dụ:

"Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy,
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu.
Ngàn dâu xanh ngắt một màu,
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?" (Nguyễn Du)
-> Từ "thấy" và "ngàn dâu" được lặp lại, kết nối ý nghĩa giữa các dòng thơ, vừa làm nổi bật sự liên tưởng vừa nhấn mạnh cảnh chia ly.

Tác dụng của điệp từ

Việc sử dụng điệp ngữ giúp làm nổi bật nội dung và tạo nên sức hút nghệ thuật đặc biệt. Dưới đây là các tác dụng chính của điệp ngữ:

1. Nhấn mạnh ý tưởng

Điệp ngữ được sử dụng để nhấn mạnh một ý tưởng, cảm xúc hoặc sự kiện mà tác giả muốn truyền tải. Sự lặp lại của từ hoặc cụm từ làm cho nội dung trở nên nổi bật, dễ nhớ và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Ví dụ, khi lặp lại một từ như “nhớ” trong thơ, tác giả không chỉ thể hiện cảm xúc mà còn khắc sâu nỗi lòng nhân vật.

2. Tạo nhịp điệu hài hòa

Sự lặp lại của từ ngữ trong điệp ngữ giúp đoạn văn hoặc thơ có nhịp điệu đều đặn, dễ nghe và dễ cảm nhận. Nhịp điệu do điệp ngữ tạo ra thường làm tăng tính nhạc cho tác phẩm, khiến người đọc cảm nhận được sự trôi chảy, hài hòa của ngôn từ.

3. Tăng tính biểu cảm

Một trong những tác dụng nổi bật nhất của điệp ngữ là làm tăng tính biểu cảm. Thông qua sự lặp lại có chủ đích, tác giả truyền tải cảm xúc mãnh liệt hơn, giúp người đọc thấu hiểu sâu sắc hơn những tâm tư, tình cảm hoặc thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm.

4. Gợi hình ảnh và cảm xúc

Điệp ngữ thường được sử dụng để khắc họa hình ảnh một cách rõ nét hơn, làm người đọc dễ dàng hình dung được những sự vật, hiện tượng trong tác phẩm. Chẳng hạn, việc lặp đi lặp lại từ ngữ liên quan đến thiên nhiên hoặc con người sẽ giúp khơi gợi trí tưởng tượng và cảm xúc mạnh mẽ.

Bài tập điệp từ

Bài tập 1: Sửa đoạn văn có sử dụng điệp ngữ không phù hợp:
“Trường em có mái ngói đỏ tươi. Trường em có nhiều cây xanh. Trường em có khoảng sân lớn để vui chơi. Trường em có cả tiếng chim hót véo von suốt ngày. Trường em luôn rộn rã tiếng cười của các bạn học sinh. Em rất yêu trường em!”

Lời giải:
Cụm từ "trường em" được lặp lại quá nhiều lần khiến đoạn văn trở nên dài dòng, không tạo được sự mạch lạc và gây cảm giác nhàm chán. Điều này cho thấy rằng điệp từ, điệp ngữ nên được sử dụng có mục đích rõ ràng, tránh lạm dụng.

Sửa lại đoạn văn:
“Trường em có mái ngói đỏ tươi, những tán cây xanh mát và khoảng sân rộng để vui chơi. Tiếng chim hót véo von suốt ngày càng làm ngôi trường thêm sinh động. Trường em luôn tràn ngập tiếng cười của các bạn học sinh. Em rất yêu ngôi trường của mình!”

Bài tập 2: Đặt câu sử dụng điệp ngữ với mục đích khác nhau

a. Câu có sử dụng điệp ngữ để liệt kê:
“Trên bầu trời có mây trắng, có chim bay, có ánh nắng rực rỡ, có cả những giấc mơ tuổi thơ đẹp đẽ.”

b. Câu có sử dụng điệp ngữ để nhấn mạnh:
“Chúng ta phải học tập, phải nỗ lực, phải cố gắng hết mình để đạt được ước mơ.”

Bài tập 3: Tìm và phân tích phép điệp ngữ trong các đoạn văn sau

a. Trích đoạn:
“Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Cháu thương bà biết mấy nắng mưa!”
(Bếp lửa - Bằng Việt)

Phân tích:
Điệp ngữ "Một bếp lửa" được lặp lại hai lần, làm nổi bật hình ảnh bếp lửa thân thuộc trong ký ức người cháu. Phép điệp này không chỉ gợi lên hình ảnh gần gũi, ấm áp mà còn nhấn mạnh tình cảm nhớ thương của tác giả đối với người bà đã tần tảo, chăm sóc cho mình trong những năm tháng tuổi thơ.

b. Trích đoạn:
“Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mươi năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phía Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập.”
(Tuyên ngôn độc lập - Hồ Chí Minh)

Phân tích:

Điệp ngữ "Một dân tộc" được lặp lại hai lần, nhấn mạnh sức mạnh, tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam trong hành trình đấu tranh giành độc lập tự do.

Điệp ngữ "Dân tộc đó phải" được lặp lại hai lần, khẳng định quyền tất yếu của dân tộc Việt Nam là phải được tự do, độc lập. Cách sử dụng điệp ngữ này vừa thể hiện niềm tin mãnh liệt vừa khơi gợi lòng tự hào và khẳng định chính nghĩa của dân tộc trước cộng đồng quốc tế.

Xem thêm:

Hoán dụ là gì? Tác dụng của hoán dụ

Kết luận

Hiểu rõ điệp từ là gì và cách sử dụng hợp lý sẽ giúp bạn tăng chiều sâu và sức hấp dẫn trong ngôn ngữ biểu đạt. Đây luôn là biện pháp tu từ hữu hiệu để tác giả truyền tải thông điệp một cách ấn tượng và đầy cảm hứng. Thông qua bài viết này, trung tâm gia sư online Học là Giỏi mong muốn bạn đã tiếp thu được toàn bộ kiến thức về biện pháp điệp từ này nhé.