Nói giảm nói tránh là gì? Tác dụng của nói giảm nói tránh

Khái niệm nói giảm, nói tránh

Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ phổ biến trong cả văn viết lẫn văn nói, nhằm biểu đạt ý nghĩa một cách nhẹ nhàng, tế nhị và tránh gây cảm giác khó chịu, đau buồn hoặc nặng nề. Thay vì sử dụng những từ ngữ trực tiếp, dễ gây phản cảm hoặc thô tục, chúng ta có thể lựa chọn cách diễn đạt tinh tế hơn để cuộc giao tiếp trở nên lịch sự, mềm mại và dễ dàng được chấp nhận. 

Ví dụ: cách bác sĩ thông báo tin buồn: “Chia buồn cùng gia đình, chúng tôi đã cố gắng hết sức nhưng bệnh nhân không qua khỏi.” 

Ở đây, từ "không qua khỏi" được sử dụng thay thế cho từ "chết", giúp giảm bớt cú sốc và nỗi đau của gia đình người bệnh. Tương tự, thay vì dùng từ “xác chết,” ta thường thay bằng từ “tử thi” để làm nhẹ đi sự ghê sợ mà từ ngữ trực tiếp có thể mang lại.

Cách sử dụng biện pháp nói giảm, nói tránh

Để phát huy hiệu quả của biện pháp này, cần nắm rõ các phương pháp và lưu ý trong cách sử dụng.

Phương pháp sử dụng nói giảm nói tránh

Dùng từ đồng nghĩa hoặc từ Hán Việt:
Thay vì nói trực tiếp, chúng ta có thể sử dụng từ đồng nghĩa mang sắc thái nhẹ nhàng hơn. Ví dụ, thay vì nói “Người lính đã chết rồi,” ta có thể nói “Người lính đã hi sinh rồi.” Điều này không chỉ giảm bớt cảm giác đau buồn mà còn thể hiện sự tôn kính.

Dùng cách nói vòng vo:
Đây là cách truyền đạt ý gián tiếp nhưng vẫn đảm bảo nội dung được hiểu rõ. Ví dụ, thay vì nói “Vườn rau này héo úa,” ta có thể nói “Vườn rau này cần được chăm sóc, tưới nước nhiều hơn.”

Dùng cách nói phủ định:
Bằng cách phủ định ý ngược lại, ta có thể diễn đạt ý một cách tế nhị hơn. Ví dụ, thay vì nhận xét “Món ăn dở,” ta có thể nói “Món ăn chưa được ngon.”

Các tình huống nên áp dụng

Tránh gây cảm giác đau buồn hoặc thô tục:
Khi cần đề cập đến các vấn đề nhạy cảm như mất mát, sợ hãi, nên lựa chọn từ ngữ nhẹ nhàng để giảm bớt áp lực tâm lý.

Thể hiện sự tôn trọng trong giao tiếp:
Với những người lớn tuổi hoặc người có địa vị cao hơn, việc sử dụng nói giảm nói tránh giúp câu nói trở nên lịch sự và dễ tiếp nhận hơn. Ví dụ, thay vì nói “Ông ấy già lắm rồi,” ta có thể nói “Ông ấy đã có tuổi.”

Nhận xét chân thành, lịch sự:
Trong giao tiếp hàng ngày, khi cần góp ý nhưng không muốn làm mất lòng người đối diện, ta có thể dùng biện pháp này để giúp họ dễ dàng tiếp thu ý kiến.

Các tình huống không nên áp dụng

Phê bình nghiêm khắc
Khi cần sự thẳng thắn để chỉ ra lỗi sai hoặc để đối phương hiểu rõ mức độ nghiêm trọng, việc nói như vậy có thể làm giảm tính hiệu quả của lời phê bình. Ví dụ, trong môi trường làm việc, cần phải nói rõ ràng thay vì dùng từ ngữ  mơ hồ.

Thông tin khách quan, chính xác
Trong các trường hợp cần sự minh bạch như báo cáo công việc, biên bản họp, hoặc các tài liệu pháp lý, việc nói giảm nói tránh có thể gây hiểu lầm hoặc thiếu chính xác.

Các loại hình nói giảm, nói tránh

Biện pháp nói giảm, nói tránh có thể được phân loại thành bốn cách chính, mỗi cách có mục đích riêng.

Thay thế bằng từ đồng nghĩa hoặc từ Hán-Việt

Một trong những cách thông dụng để giảm bớt sự nặng nề trong lời nói là sử dụng từ đồng nghĩa hoặc từ Hán-Việt để mang đến sự trang trọng và lịch sự hơn cho câu văn. Ví dụ, thay vì nói "Cảnh sát tìm thấy một xác chết cạnh dòng sông đầu làng," ta có thể dùng "thi thể" thay cho "xác chết" để tránh gây cảm giác rùng rợn, ghê sợ.

Diễn đạt gián tiếp

Đôi khi, để tránh làm người nghe cảm thấy bị xúc phạm hay không thoải mái, chúng ta có thể dùng cách diễn đạt gián tiếp, nhằm làm giảm mức độ nghiêm trọng của sự việc. Ví dụ, thay vì nói "Bạn ấy còn kém lắm," ta có thể nói "Bạn ấy cần phải cố gắng hơn nữa." Cách này không chỉ tránh sự trực tiếp mà còn tạo điều kiện để người nghe cảm thấy dễ tiếp nhận hơn.

Sử dụng phủ định

Biện pháp phủ định giúp giảm tính tiêu cực của một nhận xét. Thay vì sử dụng các từ ngữ quá mạnh mẽ như "xấu lắm," ta có thể chuyển thành "không đẹp lắm" để giảm bớt sự phê phán gay gắt, đồng thời thể hiện sự tôn trọng đối với người nghe hoặc người đọc.

Cách nói trống (tỉnh lược)

Trong những tình huống nhạy cảm, khi phải thông báo một tin xấu hoặc thông tin có tính chất đau buồn. Ví dụ, thay vì nói "Anh ấy bị thương nặng thế thì không còn sống được lâu nữa đâu chị à," ta có thể nói "Anh ấy (…) thế thì không ( …) được lâu nữa đâu chị à." Việc lược bỏ một số chi tiết giúp người nghe dễ dàng chấp nhận sự thật mà không bị quá choáng ngợp.

Tác dụng của nói giảm, nói tránh

Biện pháp nói giảm, nói tránh giúp cải thiện cách thức giao tiếp, đặc biệt trong những tình huống nhạy cảm hoặc khi cần thể hiện sự tôn trọng đối với người khác. 

Tác dụng nghệ thuật và lịch sự trong giao tiếp:
Nói giảm, nói tránh giúp câu từ trở nên lịch sự hơn, từ đó làm tăng tính văn hóa trong giao tiếp. Ví dụ, trong văn học, khi nhắc đến sự hy sinh của người lính, thay vì dùng từ "chết," ta có thể nói "mãi mãi nằm lại", điều này không chỉ nhẹ nhàng mà còn tôn vinh sự hy sinh của họ.

Sử dụng để nhận xét một cách tế nhị:
Biện pháp nói giảm, nói tránh còn giúp chúng ta đưa ra nhận xét một cách tinh tế, tránh làm tổn thương người khác. Thay vì nói trực tiếp “Chị ấy thật xấu xí,” ta có thể nói “Chị ấy trông không được đẹp cho lắm.” Câu nói này giúp giảm mức độ tiêu cực của nhận xét. Việc phủ định một cách tích cực như vậy làm cho lời nói trở nên tôn trọng hơn.

Thể hiện sự tôn trọng trong giao tiếp:
Một trong những tác dụng quan trọng là thể hiện sự tôn trọng đối với người nghe, đặc biệt khi đề cập đến những vấn đề nhạy cảm hoặc khó chịu. Việc lựa chọn từ ngữ phù hợp giúp chúng ta tránh gây tổn thương và xúc phạm đến người khác, tạo ra một không khí giao tiếp thân thiện và văn minh hơn.

Phân biệt biện pháp nói giảm, nói tránh và nói quá

Nói giảm, nói tránh và nói quá là hai biện pháp tu từ có mục đích khác nhau, dù đều không miêu tả sự vật, sự việc một cách chính xác. Biên pháp tu từ này thường được sử dụng để giảm nhẹ tính chất của sự việc, giúp câu văn trở nên nhẹ nhàng và tế nhị hơn. 

Ngược lại, nói quá lại nhằm phóng đại sự việc, làm tăng quy mô và mức độ của một hiện tượng hay sự vật để nhấn mạnh và gây ấn tượng mạnh. Biện pháp này giúp tạo điểm nhấn cho câu văn, làm cho người nghe hoặc người đọc cảm nhận rõ ràng hơn điều được nói đến. 

Bài tập biện pháp nói giảm, nói tránh

Bài 1. Xác định biện pháp tu từ được sử dụng và nêu tác dụng:
a. Câu nói của cô giáo với Quân: "Cô thấy rằng con cần phải cố gắng thêm nhiều trong thời gian tới."

b. Lời góp ý của Loan với Hòa: "Mình thấy chiếc áo khoác này không hợp với chiếc váy bên trong của cậu lắm."

Trả lời:

- Cả hai câu trong (a) và (b) đều sử dụng biện pháp tu từ nói giảm, nói tránh.

- Tác dụng:

+ Câu a: Giảm bớt tính tiêu cực trong lời nhận xét, giúp Quân dễ tiếp thu mà không cảm thấy bị chỉ trích quá nặng nề, từ đó có động lực cố gắng hơn.

+ Câu b: Lời góp ý trở nên nhẹ nhàng, lịch sự, giúp Hòa không bị tổn thương hay xấu hổ nhưng vẫn hiểu được vấn đề về trang phục của mình.

Bài 2. Sử dụng biện pháp nói giảm, nói tránh để thay đổi câu nói:

a. "Chiếc khăn len này được đan thật xấu."
→ "Chiếc khăn len này được đan chưa khéo lắm."

b. "Con chó đã chết rồi."
→ "Con chó đã ra đi rồi."
c. "Con dạo này lười lắm."
→ "Con dạo này không được chăm chỉ lắm."

Bài 3. 

Phân tích từ ngữ in đậm trong đoạn trích: Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lênin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nước, trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột.

- Bác đã đi rồi sao, Bác ơi!

Mùa thu đang đẹp, nắng xanh ngời

- Lượng con ông Đỗ đây mà... Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng còn.

Đáp án

- "Đi gặp cụ Các Mác, cụ Lênin và các vị cách mạng đàn anh khác": Cách trong di chúc của Bác Hồ, ý chỉ việc ra đi mãi mãi. Lời diễn đạt này giúp giảm bớt sự đau buồn cho người đọc, người nghe.

- "Đi": Từ này trong câu thơ của Tố Hữu mang ý nghĩa thay thế cho từ "chết," làm nhẹ đi cảm giác đau xót về sự ra đi của Bác Hồ.

- "Chẳng còn": Lời diễn đạt nhẹ nhàng để chỉ cái chết, tránh sự thô thiển khi nhắc đến mất mát lớn lao.

Bài 4. Viết đoạn văn sử dụng nói giảm, nói tránh:
Đất nước Việt Nam trải qua hàng ngàn năm đấu tranh, dựng nước và giữ nước để có được nền độc lập và tự do như hôm nay. Trong những năm kháng chiến cam go, biết bao thế hệ thanh niên đã lên đường nhập ngũ, mang theo tinh thần yêu nước cao cả. Nhiều người trong số họ đã mãi mãi nằm lại nơi chiến trường lạnh giá, hiến dâng cuộc đời mình để bảo vệ quê hương. Sự hi sinh thầm lặng ấy chính là biểu tượng cao đẹp của lòng yêu nước và tinh thần anh dũng mà mỗi người dân Việt Nam luôn khắc ghi.

Kết luận

Như vậy, biện pháp nói giảm, nói tránh là một biện pháp tu từ giàu tính nghệ thuật góp phần xây dựng một nền văn hóa giao tiếp nhân văn và lịch sự. Việc vận dụng linh hoạt biện pháp này thể hiện sự khéo léo trong cách nói giúp mọi thông điệp được truyền tải một cách êm dịu, dễ tiếp nhận hơn. Vì vậy, trung tâm gia sư online Học là Giỏi hi vọng bạn đã nắm được toàn bộ nội dung về biện pháp nói giảm, nói tránh này nhé.