Câu hỏi tu từ là gì? Tác dụng của câu hỏi tu từ

Khái niệm câu hỏi tu từ

Câu hỏi tu từ là một loại câu hỏi đặc biệt, được đặt ra không phải để tìm kiếm câu trả lời trực tiếp mà nhằm truyền tải ý nghĩa, gợi suy nghĩ hoặc tạo ấn tượng mạnh mẽ. Thông thường, câu trả lời đã ẩn chứa trong chính nội dung của câu hỏi, hoặc đôi khi, câu hỏi chỉ đơn thuần là một cách để nhấn mạnh một quan điểm hay cảm xúc.

Loại câu hỏi này thường được sử dụng như một công cụ giao tiếp hiệu quả, đặc biệt trong văn học và nghệ thuật, để bày tỏ những ý tưởng trừu tượng. 

Ngoài ra, câu hỏi tu từ còn mang tính linh hoạt trong cách sử dụng. Tùy thuộc vào bối cảnh, nó có thể được dùng để gợi cảm xúc mạnh mẽ, nhấn mạnh điều hiển nhiên, hoặc thể hiện sự đồng cảm. 

Ví dụ: “Có ai lại không muốn hạnh phúc?” không chỉ khẳng định một mong muốn phổ quát mà còn khơi dậy sự suy tư về giá trị cuộc sống. Hay câu “Làm sao mà quên được!” thể hiện một cảm xúc sâu sắc, khó có thể lãng quên.

Đặc điểm của câu hỏi tu từ

Câu hỏi tu từ là một loại câu nghi vấn có hình thức giống các câu hỏi thông thường, với dấu hỏi chấm ở cuối câu. Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt là nó không nhằm mục đích tìm kiếm câu trả lời cụ thể. Thay vào đó, câu hỏi tu từ thường chứa đựng một ý khẳng định hoặc phủ định, dùng để nhấn mạnh ý nghĩa mà người nói hoặc viết muốn truyền tải.

Tạo hiệu ứng cảm xúc

Một đặc điểm nổi bật của câu hỏi tu từ là khả năng tạo hiệu ứng mạnh mẽ về mặt cảm xúc và tư duy. Nó có thể khơi gợi sự tò mò, khuyến khích người đọc hoặc nghe suy nghĩ sâu hơn về vấn đề đang được đề cập. Chẳng hạn, thông qua cách nói ẩn dụ hoặc hàm ý phủ định, câu hỏi tu từ thường được sử dụng để truyền tải thông điệp một cách tinh tế nhưng vẫn rõ ràng. 

Nhấn mạnh thông điệp

Bên cạnh đó, câu hỏi tu từ có thể được vận dụng để tạo sự chú ý, nhấn mạnh một thông điệp, hoặc bày tỏ thái độ của người nói một cách khéo léo. Đặc biệt, chúng thường mang tính tượng trưng, thể hiện sắc thái biểu đạt phong phú, và có khả năng tạo ra sự mâu thuẫn thú vị trong nhận thức. Ví dụ, khi một câu hỏi chứa từ phủ định nhưng ngầm khẳng định ý nghĩa, nó khiến người nghe phải suy ngẫm và nhận ra thông điệp ẩn chứa.

Ví dụ về câu hỏi tu từ

- Một số ví dụ tiêu biểu có thể minh họa rõ ràng cho vai trò và tác dụng của câu hỏi tu từ.

Trong các tác phẩm thơ ca, câu hỏi tu từ được sử dụng để gợi mở cảm xúc, tạo không gian suy tưởng và làm nổi bật ý nghĩa nghệ thuật. Chẳng hạn, câu thơ của Hàn Mặc Tử:
“Mơ khách đường xa, khách đường xa
Áo em trắng quá nhìn không ra
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh
Ai biết tình ai có đậm đà?”
Khi một nhà thơ hỏi: “Ai biết tình ai có đậm đà?” , câu hỏi không tìm kiếm sự trả lời, mà chính nó đã truyền tải một nỗi niềm trăn trở, mơ hồ về tình cảm con người.

- Hay trong một câu hỏi tu từ khác:

"Bầu trời cao vời vợi, có bao giờ hết chim bay?"

Tác giả nhấn mạnh vẻ đẹp bao la, bất tận của bầu trời qua cách hỏi giàu hình ảnh và ẩn dụ, kích thích trí tưởng tượng của người đọc.

- Không chỉ vậy, câu hỏi tu từ còn được sử dụng để đưa ra sự đồng cảm và chia sẻ trong giao tiếp. Ví dụ:

"Ai cũng có lúc sai lầm, phải không?"

Đây là cách khéo léo để tạo sự gần gũi, khiến người nghe dễ đồng tình và suy ngẫm về sự bao dung trong cuộc sống.

- Ngoài ra, các câu hỏi tu từ mang tính ẩn dụ cũng thường xuất hiện trong thơ ca cổ điển, như:

"Bây giờ Mận mới hỏi Đào
Vườn hồng có lối ai vào hay chưa?"

Câu thơ này không chỉ đơn thuần là một câu hỏi mà còn ẩn chứa lời thăm dò tình cảm, biểu hiện sự khéo léo trong cách giao tiếp.

Tác dụng của câu hỏi tu từ

Câu hỏi tu từ mang lại nhiều tác dụng đa dạng và hữu ích, làm tăng hiệu quả giao tiếp cũng như sự cuốn hút trong cách diễn đạt. 

Nhấn mạnh nội dung

Trước hết, tác dụng quan trọng nhất của câu hỏi tu từ là nhấn mạnh nội dung hoặc thông điệp mà người nói hoặc người viết muốn truyền tải. Thông qua việc đặt câu hỏi, người nói có thể làm nổi bật ý nghĩa, thu hút sự chú ý và tạo điểm nhấn trong cuộc giao tiếp hoặc bài viết. Mặc dù có hình thức của một câu hỏi, câu hỏi tu từ thường ngầm chứa đựng một ý khẳng định hoặc phủ định, kết hợp với cảm xúc để gây ấn tượng mạnh.

Tăng sự phong phú cho lời nói và văn bản

Ngoài ra, câu hỏi tu từ giúp lời nói và văn bản trở nên hấp dẫn hơn. Trong văn học hay nghệ thuật, nó là công cụ để kích thích trí tưởng tượng, tạo ra những hình ảnh trực quan sinh động trong tâm trí người đọc hoặc người nghe. Đặc biệt, việc sử dụng câu hỏi tu từ một cách khéo léo còn làm tăng sự phong phú và sắc thái đa dạng cho bài viết hoặc lời nói.

Tạo sự gần gũi

Không chỉ giới hạn trong nghệ thuật, câu hỏi tu từ còn rất hữu ích trong giao tiếp hàng ngày. Nó tạo ra sự gần gũi, thân thiện giữa người nói và người nghe. Nhờ đó, các cuộc trò chuyện trở nên sâu sắc hơn, dễ dàng thúc đẩy sự tương tác và kết nối giữa các cá nhân.

Mở rộng ý tưởng

Hơn nữa, câu hỏi tu từ có thể giúp phát triển và mở rộng các ý tưởng. Bằng cách đặt thêm những câu hỏi phụ dựa trên câu hỏi gốc, người viết hoặc người nói có thể khám phá các khía cạnh mới, tăng thêm chiều sâu và sự phong phú cho chủ đề đang bàn luận.

Câu hỏi tu từ và biện pháp tu từ khác nhau như thế nào?

So sánh giữa câu hỏi tu từ và biện pháp tu từ trong tiếng Việt

Điểm giống nhau:

Cả hai đều có mục đích chung là nhấn mạnh ý nghĩa, gợi cảm xúc và tạo ấn tượng mạnh mẽ với người đọc hoặc người nghe. Chúng được sử dụng phổ biến trong cả văn nói và văn viết, nhưng thường xuất hiện nhiều nhất trong các tác phẩm văn học.

Điểm khác nhau:

Bài tập về câu hỏi tu từ

Bài 1: Xác định câu hỏi tu từ và phân tích tác dụng của chúng trong các câu sau:

a.
"Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?" (Thế Lữ)

b.
"Vì sao hỡi miền Nam yêu dấu
Người không hề tiếc máu hi sinh?
Vì sao hỡi miền Nam chiến đấu
Người hiên ngang không chịu cúi mình?" (Tố Hữu)

c.
"Con gái tôi vẽ đây ư?" (Tạ Duy Anh)

Đáp án

a. Câu hỏi tu từ: Thời oanh liệt nay còn đâu?

Tác dụng: Câu hỏi bộc lộ nỗi tiếc nuối sâu sắc và tâm trạng xót xa trước sự lụi tàn của một thời kỳ vàng son. Nhấn mạnh sự đối lập giữa quá khứ huy hoàng và hiện tại phũ phàng.

b. Câu hỏi tu từ: Người không hề tiếc máu hi sinh? / Người hiên ngang không chịu cúi mình?

Tác dụng: Những câu hỏi này ca ngợi tinh thần bất khuất, ý chí kiên cường và sự hy sinh cao cả của nhân dân miền Nam trong kháng chiến. Đồng thời, cách đặt câu hỏi giúp nhấn mạnh lòng tự hào nơi người đọc.

c. Câu hỏi tu từ: Con gái tôi vẽ đây ư?

Tác dụng: Thể hiện sự ngạc nhiên, bất ngờ, xen lẫn niềm tự hào của người cha trước tài năng không ngờ tới của con gái mình. Câu hỏi làm nổi bật cảm xúc chân thành, giúp tạo điểm nhấn trong tình huống kể chuyện.

Bài 2: Phân tích mục đích của các câu hỏi trong ví dụ và xác định câu hỏi tu từ:

a.
– Có đi xem phim với tớ không?
– Cậu không thấy tớ còn nhiều bài tập thế này à?

b.
Mẹ ơi, trên mây có người gọi con:
“Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng, bọn tớ chơi với vầng trăng bạc”.
Con hỏi: “Nhưng làm thế nào mình lên đó được?"
Họ đáp: "Hãy đến nơi tận cùng trái đất, đưa tay lên trời, cậu sẽ được nhấc bổng lên tận tầng mây".
“Mẹ mình đang đợi ở nhà" – con bảo – “Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?".

Đáp án

a. Phân tích:
Câu hỏi đầu tiên là một câu hỏi thông thường, nhằm mục đích dò hỏi để nhận được câu trả lời. Trong khi đó, câu hỏi thứ hai tuy có hình thức là câu hỏi nhưng không nhằm tìm kiếm câu trả lời, mà dùng để biểu thị ý từ chối với lý do bận rộn.

Kết luận: Câu thứ hai (Cậu không thấy tớ còn nhiều bài tập thế này à?) là một câu hỏi tu từ.

b. Phân tích:
Câu “Nhưng làm thế nào mình lên đó được?” là một câu hỏi trực tiếp nhằm mục đích tìm hiểu cách lên mây, vì vậy đây không phải câu hỏi tu từ.
Câu “Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?” tuy có hình thức là câu hỏi, nhưng thực chất là cách để khẳng định rằng không thể rời xa mẹ để đi chơi những nơi xa xôi, kỳ thú.

Kết luận: Câu “Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?” là một câu hỏi tu từ.

Bài 3: Chuyển đổi các câu sau sang câu hỏi tu từ:

a. Tôi không làm sao đến sớm hơn được, ấy là tôi đã cho hai chục chú thợ bạn xúm lại chiếc áo của ngài đấy.

Câu hỏi tu từ: Làm sao tôi có thể đến sớm hơn được khi phải nhờ hai chục chú thợ bạn xúm lại chiếc áo của ngài cơ chứ?

b. Hãy thong thả, chú mình.

Câu hỏi tu từ: Việc gì chú mình phải vội vàng đến thế cơ chứ?

Bài 4: Một số câu hỏi tu từ trong đoạn trích vở kịch “Trưởng giả học làm sang” và giải thích lý do chúng là câu hỏi tu từ:

1. “Thế này là thế nào?”

Phân tích: Câu này được sử dụng để bày tỏ sự khó chịu và bất mãn của ông Jourdain khi nhận thấy hoa áo bị may ngược. Đây là một câu hỏi tu từ vì nó mang tính chất biểu cảm, nhấn mạnh cảm xúc hơn là truy vấn thông tin.

2. “Lại còn phải bảo cái đó à?”

Phân tích: Câu này không nhằm hỏi mà được sử dụng để chê trách và bày tỏ sự không đồng tình với cách làm của người thợ may. Đây là câu hỏi tu từ vì ý nghĩa chính là phê phán, không phải tìm kiếm câu trả lời.

3. “Mày không thôi đi phỏng?”

Phân tích: Câu này không để hỏi mà để ra lệnh, yêu cầu người hầu dừng cười. Đây là một câu hỏi tu từ vì mục đích chính là biểu đạt sự bực bội và yêu cầu hành động cụ thể.

4. “Con ranh con, lạ chưa kìa?”

Phân tích: Câu này thể hiện sự khó hiểu và bất ngờ của ông Jourdain trước hành động của người hầu. Đây là câu hỏi tu từ vì nó không nhằm tìm câu trả lời mà chỉ nhấn mạnh cảm xúc ngạc nhiên của nhân vật.

Xem thêm:

Chơi chữ là gì? Các loại hình chơi chữ

Phép liệt kê là gì? Tác dụng của biện pháp tu từ liệt kê

Kết luận

Qua bài viết, ta thấy câu hỏi tu từ biến cách diễn đạt trở nên sinh động, tạo ra hiệu quả giao tiếp mới lạ và độc đáo. Chúng chứa đựng ý nghĩa sâu sắc, gợi mở tâm hồn giữa người nói và người nghe, là tinh thần trong giao tiếp và nghệ thuật. Trung tâm gia sư online Học là Giỏi hi vọng bạn đã nắm bắt được khái niệm và tác dụng của câu hỏi tu từ này nhé.