Tác giả Thạch Lam - Cây bút giàu xúc cảm và tài hoa

Giới thiệu về tác giả Thạch Lam

Tác giả Thạch Lam tên thật là Nguyễn Tường Vinh, ông sinh năm 1910 tại Hà Nội, trong một gia đình công chức gốc quan lại đã sa sút. Cha ông Nguyễn Tường Nhu làm Thông phán Tòa sứ, qua đời sau cơn bạo bệnh khi Thạch Lam mới lên tám tuổi. Mẹ cố nhà văn là bà Lê Thị Sâm. Sau khi chồng qua đời, một mình bà phải buôn bán tần tảo để chăm lo mẹ chồng và bảy người con. Ông Thông Nhu mất khi đang làm việc bên Lào, mẹ Thạch Lam phải chạy vạy tiền nong để đưa hài cốt của chồng về quê an táng. Ông Nguyễn Tường Bách, em trai cố nhà văn kể lại rằng cha mất đi đã để lại mẹ già, vợ góa và một đám con còn nhỏ bơ vơ.

Thuở nhỏ Thạch Lam chủ yếu sống ở quê ngoại, phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương. Vì gia cảnh khó khăn nên Thạch Lam muốn sớm đỡ đần cho gia đình. Ông nhờ mẹ nói khéo Lý trưởng cho đổi tên và khai tăng tuổi để học ban thành chung. Dù thi đỗ Cao đẳng Canh Nông ở Hà Nội nhưng nhà văn sau đó lại vào trường Albert Sarraut học thi Tú tài.

Trong gia đình, Thạch Lam thường được gọi là em Sáu, sau này nhà văn Nhất Linh đã đổi tên cho em mình thành Vinh nhân dịp ông đổi tuổi để đi thi Thành chung. Lần thứ hai Thạch Lam đổi thành Lân và ông đã giữ cái tên này cho đến cuối đời.

Tuổi thơ nhà văn là bước đệm quan trọng trong việc hình thành tính cách của ông, đó cũng là ngọn nguồn tạo nên cảm hứng văn học mang tên Thạch Lam sau này. Đặc biệt, khoảng thời gian sinh sống ở thị trấn Cẩm Giàng đã mang lại cho ông nhiều kỷ niệm khó phai mờ.

Sự nghiệp văn chương và các tác phẩm của Thạch Lam

Sau khi đỗ Tú Tài phần thứ nhất, ông thôi học và gia nhập Tự Lực văn đoàn do anh trai Nguyễn Tường Tam sáng lập, lo việc biên tập Tuần báo Phong hóa và tờ Ngày Nay, đến đầu năm 1935 thì ông được giao làm Chủ bút tờ báo này. Trụ sở của nhóm bút theo trường phái lãng mạn này chỉ là một mái tranh vách đất hay còn gọi là “nhà cây liễu”. Thế nhưng, đây là nơi thường lui tới của nhiều văn nghệ sĩ lớn như Nguyễn Tuân, Huyền Kiêu, Thế Lữ, Nguyễn Xuân Khoát.

Tác phẩm đầu tiên là tập truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa, xuất bản năm 1937. Sáng tác của ông không hấp dẫn người đọc bởi tình tiết gay cấn mà bằng lối kể chuyện tâm tình về cảnh đời, cảnh sống tối tăm. Gió lạnh đầu mùa được chắp bút bằng tất cả tình yêu thương của Thạch Lam đối với những mảnh đời bất hạnh. Bên cạnh đó, ông còn tái hiện lại cuộc sống thanh bạc chốn làng quê yên bình qua từng sự kiện nhỏ nhặt đời thường. Trang viết của Thạch Lam trong Gió lạnh đầu mùa là dành cho những người lao động khốn khổ, bà mẹ nghèo ở xóm tàu đêm, mấy đứa trẻ bới rác kiếm ăn. Dù không có cốt truyện nhưng chúng cứ thế đi vào lòng bạn đọc, nhẹ nhàng và đọng lại mãi.

Tác phẩm đầu tiên của Thạch Lam là truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

“Thạch Lam là nhà văn quý mến cuộc sống, trang trọng trước cuộc sống của mọi người chung quanh. Ngày nay đọc lại Thạch lam, vẫn thấy đầy đủ cáo dư vị và cái nhã thú của những tác phẩm có cốt cách và phẩm chất văn học.” – Nhà văn Nguyễn Tuân.

Sau thành công của tác phẩm đầu tay Gió lạnh đầu mùa, ông cho ra mắt hai tập truyện ngắn Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1941) và tập tiểu luận Theo dòng (1941). Đặc biệt, tập bút ký Hà Nội băm sáu phố phường (1943) là đỉnh cao của kho tàng văn học Việt Nam.

Thạch Lam đã đến với làng văn một cách êm đềm và nhẹ nhàng như vậy. Lòng nhân ái cùng vẻ đẹp tâm hồn là chất riêng tạo nên phong cách Thạch Lam, một cây bút giàu xúc cảm của nền văn học hiện đại Việt Nam vào giai đoạn những năm 1930 – 1945.

Các tác phẩm tiêu biểu của Thạch Lam

Hai đứa trẻ là tác phẩm tiêu biểu cho văn phong của Thạch Lam

Hai đứa trẻ là một truyện ngắn nằm trong tập Nắng trong vườn, ra mắt bạn đọc vào năm 1938. Thạch Lam đã dẫn dắt người đọc vào phố huyện nghèo với những cảm xúc êm nhẹ khi chiều tàn, đêm xuống. Truyện viết về hai chị em cô bé Liên, họ sống ở phố huyện, nơi có những chuyến tàu đêm chạy qua. Trước đây gia đình sống ở Hà Nội nhưng vì bố mất việc, kinh tế sa sút nên họ phải chuyển về địa điểm này để mưu sinh. Hằng ngày hai chị em được mẹ giao trông coi quầy tạp hóa nhỏ, hầu như đều không có lãi, không đủ sinh hoạt nhưng họ vẫn duy trì với mục đích ngắm nhìn những chuyến tàu qua khi trời về đêm.

Hai đứa trẻ là tác phẩm tiêu biểu cho văn phong của Thạch Lam

Cùng với hai chị em Liên còn có mẹ con chị Tí bán hàng nước, gánh phở bác Siêu, gia đình bác Xẩm. Số phận những người lao động nơi phố huyện nghèo được thể hiện qua điểm nhìn của nhân vật Liên, một cô gái có tâm hồn nhạy cảm và giàu lòng yêu thương.

Không gian, cảnh vật lúc chiều tàn buồn bã đến nao lòng, tiếng trống thu không vang lên nặng nề, tiếng rền rĩ của côn trùng, cóc nhái không đủ khuấy động sự tịch mịch nơi phố huyện. Phiên chợ chiều cũng đã tàn hết, mấy đứa trẻ nghèo lom khom nhặt rác, mẹ con chị Tí đang loay hoay dọn gánh hàng nước, bác Siêu, vợ chồng bác Xẩm đều phải mưu sinh trong bóng tối một cách tội nghiệp. Chỉ có chuyến tàu đêm đi qua là mang theo một chút âm thanh, ánh sáng, gợi lên trong nhân vật Liên những ngày ở Hà Nội. Nó như con thoi xuyên thủng màn đêm phố huyện, đem lại sự rực rỡ chốn thị thành, át đi ánh sáng mờ ảo, yếu ớt của nơi đây.

Không chỉ riêng chị em Liên mà đối với tất cả mọi người nơi đây, nhìn chuyến tàu đêm cũng là lúc thổi lên trong họ những khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Chính sự mong đợi này càng tô đậm thêm tình cảnh đáng thương của các nhân vật trong truyện.

Hai đứa trẻ đã miêu tả nội tâm nhân vật một cách tinh tế, chất liệu hiện thực khi hòa cùng yếu tố lãng mạn, đan cài với trữ tình tạo nên nét đặc sắc khó trộn lẫn. Qua đó, Thạch Lam nhẹ nhàng đưa người đọc khám phá cảm xúc, tâm trạng và cái hồn của tất cả. Nhà văn đã thể hiện một cách nhẹ nhàng mà thấm thía niềm xót thương với những mảnh đời cơ cực trước Cách mạng. Đồng thời, ông biểu lộ sự trân trọng trước ước vọng đổi đời luôn le lói trong họ.

Phong cách sáng tác của tác giả Thạch Lam

Dù cuộc đời ngắn ngủi, các tác phẩm để lại cho đời cũng không nhiều nhưng Thạch Lam là một gương mặt không thể trộn lẫn, không dễ bị lãng quên trong lịch sử văn chương của dân tộc. Mỗi sáng tác của ông như một bài thơ về cuộc đời. Giọng văn Thạch Lam có sức lôi cuốn kỳ diệu, càng đọc càng không thể dứt ra. Tác giả luôn trân trọng, chắt chiu từng nét đẹp đời thường và thể hiện xuất sắc qua các truyện ngắn tâm tình.

Tác phẩm của ông dù mang đậm tính hiện thực song vẫn man mác chất trữ tình thuần hậu, thiên về khai thác nội tâm con người, không gân guốc, đao to búa lớn mà luôn kín đáo, thâm trầm như một khúc tâm tình. Thạch Lam thường nói tới cái đẹp, vẻ đẹp của buổi trưa vắng vẻ dưới bóng hoàng lan ở làng quê, ban mai yên bình tại một xóm nhỏ miền Trung du, đặc biệt hơn là vẻ đẹp nhân hậu, đằm thắm trong tâm hồn con người.

Đặc điểm đáng nhớ nhất trong văn chương Thạch Lam là những cảnh buồn man mác. Ngòi bút ông thường nhạy cảm một cách lạ lùng, phố huyện dần thiếp đi trong ánh sáng ngọn đèn dầu leo lét, điệu hát Xẩm vang lên nơi xóm nhỏ, ngày Tết thôn quê sơ sài, đạm bạc.

Nhà văn Nguyễn Tuân cho rằng, nhiều truyện ngắn của Thạch Lam không có chuyện mà nhẹ nhàng như bài thơ, đem đến cảm giác nhẹ nhõm và dịu dàng. Chính điều đó tạo nên sức hấp dẫn, gợi lên biết bao suy nghĩ về cảnh đời, cảnh người.

Hai đứa trẻ là điển hình cho phong cách văn học này của Thạch Lam, tất cả chỉ là những câu chuyện lặp đi lặp lại nơi phố huyện. Vẫn cảnh vật, con người như thế, một gánh hàng phở, gánh hàng nước, bà già nghiện rượu và hai chị em bé Liên chờ đợi chuyến tàu kỳ lạ.

Phong cách sáng tác của tác giả Thạch Lam

Thạch Lam sở hữu lối văn chương tinh tế và gọn ghẽ, vì vậy tạo được sức gợi rất lớn. Chỉ với một vài câu từ đơn giản mà tác giả có thể giúp người đọc cảm nhận được gió mùa đông đột ngột ở Gió lạnh đầu mùa, buổi chiều buồn man mác trong Hai đứa trẻ.

Thông qua những điều hết sức giản dị, Thạch Lam muốn khẳng định vẻ đẹp và phẩm chất con người, bày tỏ cái nhìn lạc quan vào cuộc sống. Các truyện ngắn giàu chất thơ của ông giúp người đọc phát hiện ra từng nét đẹp lẩn khuất giữa hiện thực đầy nghiệt ngã.

Giá trị nhân đạo thể hiện qua ngòi bút Thạch Lam

Khi nhận xét về giá trị những truyện ngắn của Thạch Lam, Nguyễn Tuân đã cho rằng xúc cảm của nhà văn thường bắt nguồn nảy nở lên từ những chân cảm đối với những con người ở tầng lớp dân nghèo.

Giá trị nhân đạo thể hiện qua ngòi bút Thạch Lam

Độc giả không khỏi đau xót khi chứng kiến cảnh Nhà mẹ Lê khốn khó với mười một đứa con thơ nheo nhóc. Bức tranh hiện thực hiện lên qua mấy trang văn ấy cũng sắc sảo không kém bất cứ tác phẩm nào viết về cái đói, cái khổ.

Ông cũng hướng ngòi bút tới khám phá cuộc sống nơi phố huyện, cảm nhận được cái lạnh lẽo của những cơn gió đầu đông và nỗi khốn khổ của bé Hiên không có áo ấm, đau lòng trước cảnh người mẹ ngày ngày đi mò cua, bắt ốc chẳng kiếm nổi cho con tấm áo.

Sự đối lập đáng sợ giữa ánh sáng và bóng tối đã thể hiện được cuộc đời của Liên, An, chị Tí, bác Siêu, bà cụ Thi. Tương lai họ chẳng khác gì ngọn đèn dầu leo lét trước gió, những xúc cảm của nhà văn đã đem đến sự day dứt trong mỗi chúng ta.

Viết về tầng lớp dân nghèo, Thạch Lam không chỉ quan tâm tới nỗi khổ vật chất mà đối với ông, đáng sợ nhất chính là sự xói mòn về tâm hồn. Phải sống trong cảnh tù túng, bế tắc khiến cuộc đời con người trở nên bi kịch hơn rất nhiều.

Nếu Nam Cao vang danh với các tác phẩm về người nông dân, tri thức tiểu tư sản thì Thạch Lam lại hướng ngòi bút vào cuộc sống cơ cực của những người dân nghèo phải mưu sinh ở thành thị. Khám phá tinh vi về nội tâm giúp ông thành công khi khai thác khía cạnh này.

Thạch Lam suốt đời tâm huyết với văn chương, đem trái tim mình đặt lên trên hết, thổi vào đó những giá trị nhân văn để nó luôn sống mãi. Do đó, Thạch Lam xứng đáng với lòng yêu quý và trân trọng của mỗi độc giả, xứng đáng với thiên chức người nghệ sĩ.

Kết luận

Dường như thời gian càng lùi xa, người ta càng trân trọng Thạch Lam, càng quý trọng những gì mà nhà văn này đã để lại cho đời. Học là Giỏi mong rằng bài viết Tác giả Thạch Lam - Cây bút giàu xúc cảm và tài hoa bên trên sẽ giúp các bạn thêm yêu mến tác giả và đón nhận các tác phẩm của ông với một tâm thái nhẹ nhõm, như được lạc vào một khu vườn yên bình, nơi mà bản lĩnh và tri thức văn học được tôn vinh. Điều đó giúp ta lắng đọng, tìm lại sự thanh thản giữa cuộc sống hối hả ngày nay.

Xem thêm:

Tác giả Xuân Diệu - Người được mệnh danh ông hoàng thơ tình

Tác giả Tô Hoài - Cây đại thụ của nền văn học Việt Nam