So sánh là gì? Tác dụng của biện pháp tu từ so sánh?

Khái niệm so sánh

So sánh là một biện pháp tu từ mà bạn gặp thường xuyên trong tiếng Việt, được sử dụng để đối chiếu hai hoặc nhiều sự vật, hiện tượng nhằm tìm ra những nét tương đồng giữa chúng. Dù khác biệt về bản chất, những điểm tương đồng này được khai thác để làm nổi bật ý nghĩa hoặc cảm xúc trong câu văn. 

Ví dụ, trong thơ ca, so sánh thường được dùng để diễn đạt tình cảm một cách sâu sắc, như trong câu thơ của Chế Lan Viên:

"Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng..."

Ngoài ra, trong đời sống hàng ngày, những so sánh như "tối như mực" hay "chậm như sên" cũng phản ánh sự chân thực của cách diễn đạt trong ngôn ngữ Việt.

Tác dụng của so sánh

Phép so sánh làm tăng sức gợi hình và sinh động cách diễn đạt của câu văn. Thay vì chỉ mô tả sự vật, hiện tượng một cách thông thường, việc sử dụng so sánh sẽ khiến ngôn từ trở nên hấp dẫn hơn.

Hơn nữa, phép so sánh còn có tác dụng nhấn mạnh, làm nổi bật ý tưởng chính, từ đó thu hút sự chú ý của người đọc hoặc người nghe. Đồng thời, nó cũng giúp làm rõ một đặc điểm hoặc khía cạnh cụ thể của đối tượng, tạo ấn tượng nhất định.

Về bản chất, so sánh là sự đối chiếu giữa hai đối tượng có nét tương đồng, giúp người đọc hoặc người nghe dễ dàng liên tưởng, hình dung và hiểu rõ ý nghĩa mà câu văn muốn truyền tải.

Ví dụ, tính gợi hình của phép so sánh được thể hiện rõ qua đoạn thơ của bài :

“Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre
Tâm hồn tôi là những buổi trưa hè
Tỏa nắng xuống dòng sông lấp lánh.”

Loại hình so sánh

Trong tiếng Việt, phép so sánh thường được chia thành hai loại chính: so sánh ngang bằng và so sánh không ngang bằng.

So sánh ngang bằng 

So sánh ngang bằng được sử dụng để đối chiếu những sự vật, hiện tượng có nét tương đồng, nhằm nhấn mạnh điểm chung và giúp người nghe hoặc người đọc dễ hình dung hơn. Các từ ngữ thường dùng trong kiểu so sánh này là như, tựa như, y như, giống như, chẳng khác gì.... 

Ví dụ: “Anh em như thể tay chân” hay “Trên trời mây trắng như bông/ Ở giữa cánh đồng bông trắng như mây”.

So sánh không ngang bằng

Ngược lại, so sánh không ngang bằng được dùng để nhấn mạnh sự khác biệt theo chiều hướng hơn hoặc kém giữa các sự vật, hiện tượng. Những từ ngữ như hơn, kém, chẳng bằng, không bằng thường xuất hiện trong kiểu so sánh này. 

Ví dụ: trong đoạn của bài '' Mẹ '' - Trần Quốc Minh: “Những ngôi sao thức ngoài kia/ Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con” hay đoạn thơ của Tố Hữu: “Con đi trăm núi ngàn khe/ Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm”.

Nhờ những hình thức so sánh này, tiếng Việt trở nên giàu hình ảnh, vừa khơi gợi cảm xúc, vừa làm tăng tính biểu cảm trong diễn đạt.

Các loại so sánh thường được sử dụng

Trong tiếng Việt, các phép so sánh được chia thành nhiều loại tùy thuộc vào đối tượng và đặc điểm so sánh. Dưới đây là một số kiểu so sánh thường gặp:

So sánh sự vật với sự vật

Đây là kiểu so sánh phổ biến nhất, dùng để đối chiếu hai sự vật dựa trên nét tương đồng, nhằm tạo hình ảnh gợi cảm và dễ hình dung.
Ví dụ:

“Màn đêm tối đen như mực.”

“Cây gạo to lớn như một tháp đèn khổng lồ.”

So sánh sự vật với con người hoặc ngược lại

Loại so sánh này dựa trên nét tương đồng giữa một đặc điểm của sự vật và một phẩm chất của con người, giúp làm nổi bật hình ảnh hoặc tính cách.
Ví dụ:

“Trẻ em như búp trên cành.”

“Dù ai nói ngả nói nghiêng, lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân.”

So sánh hoạt động với hoạt động

Kiểu so sánh này thường được dùng để cường điệu hóa sự vật hoặc hiện tượng, tạo sự sinh động trong cách miêu tả.
Ví dụ:

“Chân đi như đạp đất.”

“Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày.”

So sánh âm thanh với âm thanh

Loại so sánh này mô tả âm thanh bằng cách đối chiếu với những âm thanh khác có đặc điểm tương tự, nhằm nhấn mạnh cảm xúc.
Ví dụ:

“Tiếng chim hót líu lo như tiếng sáo du dương.”

“Suối chảy rì rầm như tiếng đàn cầm bên tai.”

Ngoài ra, các dạng so sánh ngang bằng (như, là, tựa như…) và so sánh hơn kém (hơn, kém, chẳng bằng…) cũng thường xuyên xuất hiện trong đời sống, giúp làm phong phú thêm cách diễn đạt trong tiếng Việt.

Bài tập so sánh

Bài 1: Tìm những hình ảnh so sánh trong đoạn thơ sau:

“Anh đội viên mơ màng.
Như nằm trong giấc mộng.
Bóng bác cao lồng lộng.
Ấm hơn ngọn lửa hồng.”

                             (Đêm nay Bác không ngủ -Minh Huệ)

Hướng dẫn giải:
Trong đoạn thơ, có hai hình ảnh so sánh:

Phép so sánh ngang bằng giữa “anh đội viên” và “nằm trong giấc mộng” tạo cảm giác mơ màng, êm dịu, như anh đội viên đang chìm trong giấc ngủ.

Phép so sánh hơn kém giữa “bóng bác cao lồng lộng” và “ngọn lửa hồng” thể hiện hình ảnh Bác Hồ như ngọn lửa tinh thần, lan tỏa sự ấm áp và niềm tin cho đồng bào.

Bài 2: Đọc câu ca dao sau và trả lời câu hỏi:
“Nhớ ai bổi hổi bồi hồi
Như đứng đống lửa như ngồi đống than.”

a) Từ "bổi hổi bồi hồi" là loại từ gì và có ý nghĩa ra sao?
b) Phân tích cái hay của câu ca dao do phép so sánh mang lại.

Hướng dẫn giải:
a) Từ "bổi hổi bồi hồi" là từ láy, mang sắc thái diễn tả trạng thái cảm xúc dâng trào, liên tục trong lòng người.
b) Phép so sánh "như đứng đống lửa, như ngồi đống than" làm nổi bật cảm giác bồn chồn, nóng lòng, phóng đại hóa nỗi nhớ, giúp người đọc cảm nhận rõ nét cảm xúc mãnh liệt và day dứt trong lòng tác giả.

Bài 3: Tìm các phép so sánh trong đoạn thơ sau và phân tích tác dụng:

“Ta đi tới, trên đường ta bước tiếp
Rắn như thép, vững như đồng
Đội ngũ ta trùng trùng điệp điệp
Cao như núi, dài như sông
Chí ta lớn như biển Đông trước mặt.”

Hướng dẫn giải:
Đoạn thơ sử dụng nhiều phép so sánh:

- Ý chí được ví “rắn như thép, vững như đồng” thể hiện sự kiên cường, bất khuất.

- Đội ngũ được so sánh “cao như núi, dài như sông,” nhấn mạnh sự hùng hậu và đoàn kết.

- Chí hướng “lớn như biển Đông” biểu đạt tầm vóc lý tưởng lớn lao. Những phép so sánh này góp phần khắc họa sức mạnh và tinh thần quyết thắng của tập thể.

Bài 4: Phân tích tác dụng của biện pháp tu từ so sánh trong câu ca dao:

“Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.”

Hướng dẫn giải:
Phép so sánh ở đây nêu bật công ơn to lớn và sâu nặng của cha mẹ. Hình ảnh “núi Thái Sơn” và “nước trong nguồn” vừa cụ thể, vừa biểu trưng cho sự vĩnh cửu và không đo đếm được. Qua đó, câu ca dao nhắc nhở con cái về lòng biết ơn, sự hiếu thảo và tình yêu thương dành cho cha mẹ.

Xem thêm:

Biện pháp tu từ là gì? Các loại biện pháp tu từ phổ biến

Kết luận

Có thể nói, biện pháp tu từ so sánh làm phong phú thêm vẻ đẹp ngôn ngữ và giúp người đọc, người nghe dễ dàng cảm nhận rõ nét hơn về sự vật, hiện tượng. Vì vậy, trung tâm gia sư online Học là Giỏi hi vọng bạn đã ghi nhớ được nội dung về biện pháp tu từ so sánh này nhé.