Nhân hóa là gì? Ví dụ và bài tập ứng dụng của nhân hóa

Biện pháp nhân hóa là gì?

Nhân hóa là một biện pháp tu từ sử dụng những từ ngữ vốn dành cho con người để gọi tên hoặc miêu tả các sự vật, con vật, cây cối. Điều này không chỉ làm cho những đối tượng ấy trở nên dễ gần mà còn giúp thể hiện được suy nghĩ, cảm xúc của con người thông qua chúng. Trong văn học, nhân hóa thường được sử dụng để làm cho các tác phẩm trở nên sinh động, hấp dẫn và tràn đầy sức sống.

Ví dụ, trong đoạn thơ của Trần Đăng Khoa:

"Ông trời 
Mặc áo giáp đen
Ra trận

Muôn nghìn cây mía
Múa gươm

Kiến
Hành quân
Đầy đường"

Nhà thơ đã thay vì mô tả thiên nhiên một cách thông thường như "bầu trời đầy mây đen" hay "cây mía ngả nghiêng", ông lại dùng các từ ngữ như “ông”, “mặc áo”, “ra trận”, “múa gươm”, “hành quân”. Những từ này vốn miêu tả người nhưng được áp dụng cho thiên nhiên, sự vật, làm nổi bật khung cảnh sống động và khẩn trương trước cơn mưa. Biện pháp nhân hóa này  giúp truyền tải được tâm trạng nhộn nhịp, hối hả của thiên nhiên.

Các loại hình nhân hóa

Nhân hóa thường được thể hiện qua ba hình thức chủ yếu, mỗi hình thức mang lại hiệu quả nghệ thuật riêng biệt.

1. Sử dụng từ chỉ người để gọi vật
Đây là hình thức nhân hóa phổ biến, trong đó các sự vật, loài vật được gọi bằng những từ ngữ thường dùng để gọi con người như "chú", "chị", "ông", "bà". Cách gọi này giúp tạo sự thân thuộc, làm cho sự vật trở nên thân thuộc hơn đối với người đọc. 

Ví dụ như trong câu "Những chú bò đang gặm cỏ ngoài đồng", từ “chú” vốn dùng để gọi người nhưng lại được sử dụng để gọi con bò, khiến hình ảnh con bò trở nên dễ mến. Hay câu "Ông trời mà khóc thì sẽ đổ mưa" cũng dùng từ "ông" để gọi trời, gợi lên một hình ảnh có hồn về một hiện tượng thiên nhiên.

2. Dùng từ chỉ tính chất và hoạt động của con người để miêu tả hoạt động và tính chất của sự vật
Biện pháp này mang lại sức sống cho các sự vật, khiến chúng trở nên sinh động, dễ cảm nhận hơn. Những từ chỉ hoạt động hay tính chất của con người được sử dụng để miêu tả sự vật, từ đó tạo ra hình ảnh đầy ấn tượng. 

Ví dụ: trong câu "Những con kiến đang chăm chỉ làm việc"

Từ “chăm chỉ” và “làm việc” vốn chỉ tính cách và hoạt động của con người, nhưng được áp dụng cho loài kiến, làm nổi bật sự cần mẫn và kiên trì của chúng. Hoặc trong câu "Nhà của ông nằm nép mình trong một ngõ nhỏ", động từ "nằm nép mình" vốn thường miêu tả con người lại được dùng cho ngôi nhà, làm cho ngôi nhà trở nên sống động và có chiều sâu hơn.

3. Xưng hô với vật như với người
Trong hình thức này, người ta đối xử với sự vật như một con người, xưng hô và trò chuyện với chúng. Điều này khiến các sự vật trở nên có cảm giác như đang có cuộc trò chuyện với con người. 

Một ví dụ điển hình là câu thơ "Núi cao chi lắm núi ơi / Núi che mặt trời chẳng thấy người thương!", trong đó từ “núi ơi” được dùng để xưng hô với núi như một người bạn. Hình thức này tạo nên một sự liên kết giữa con người và thiên nhiên, làm cho những sự vật vô tri có tâm trạng và cảm xúc.

Tác dụng của nhân hóa

Biện pháp nhân hóa là một biện pháp tu từ hữu dụng trong văn học, giúp tạo nên những tác phẩm sinh động và hấp dẫn hơn. Khi sử dụng nhân hóa, các sự vật, con vật, hoặc thiên nhiên được miêu tả với những đặc điểm và hành động của con người. Điều này không chỉ làm cho các đối tượng trở nên dễ gần, mà còn giúp người đọc dễ dàng hình dung và cảm nhận vẻ đẹp của chúng. Các hình ảnh trở nên giàu màu sắc và âm thanh, mang lại cảm giác như chúng có cảm xúc và suy nghĩ riêng.

Ví dụ, khi thiên nhiên, cây cối, hay động vật được nhân hóa, chúng không còn là những vật thể vô tri mà trở thành những đối tượng gần gũi, có thể gợi lên những liên tưởng thú vị trong tâm trí người đọc. Biện pháp này giúp thúc đẩy trí tưởng tượng, khơi gợi những hình ảnh đẹp đẽ, sinh động, mà chỉ có nghệ thuật mới có thể truyền tải một cách trọn vẹn. Nhân hóa mang lại, câu văn trở nên ấn tượng và sâu sắc hơn, gây được dấu ấn mạnh mẽ trong lòng người đọc.

Không chỉ làm cho văn bản thêm phần cuốn hút, nhân hóa còn tạo ra những câu văn đầy tính nghệ thuật. Những câu thơ, đoạn văn khi áp dụng biện pháp này không chỉ đơn giản là miêu tả, mà còn chứa đựng sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên, động vật. Điều này khơi gợi sự yêu quý và trân trọng của con người đối với thế giới xung quanh. Chính vì thế, nhân hóa là một trong những biện pháp tu từ quan trọng, làm cho tác phẩm văn học trở nên có hồn hơn rất nhiều so với cách miêu tả thông thường.

Bài tập nhân hóa

Bài 1:
Hãy chỉ ra và nêu tác dụng của phép nhân hóa trong đoạn văn sau:

"Bến cảng lúc nào cũng đông vui. Tàu mẹ, tàu con đậu đầy mặt nước. Xe anh, xe em tíu tít nhận hàng về và chở hàng ra. Tất cả đều bận rộn."
(Phong Thu)

Trả lời:
Trong đoạn văn này, phép nhân hóa được sử dụng qua hai cách:

Dùng từ ngữ chỉ người: Các từ “mẹ”, “con”, “anh”, “em” vốn dùng để gọi con người, nhưng ở đây được sử dụng để gọi các con tàu và những chiếc xe.

Dùng từ chỉ hoạt động của người: Từ “tíu tít” và “bận rộn” vốn để mô tả hoạt động của con người, nay lại được dùng để miêu tả sự hoạt động của những chiếc xe, khiến hình ảnh bến cảng trở nên sinh động.

Tác dụng:

Làm cho bến cảng trở nên nhộn nhịp  hơn qua cách miêu tả bằng cảm xúc con người.

Biến những chiếc tàu và xe trở thành những nhân vật có tâm trạng và cảm xúc, khiến chúng trở nên thân thuộc hơn trong mắt người đọc.

Bài 2:
So sánh cách diễn đạt trong đoạn văn trên và đoạn văn sau:

"Bến cảng lúc nào cũng rất nhiều tàu xe. Tàu lớn, tàu bé đậu đầy mặt nước. Xe to, xe nhỏ nhận hàng về và chở hàng ra. Tất cả hoạt động liên tục."

Trả lời:

Đoạn văn thứ hai không sử dụng phép nhân hóa, chỉ đơn thuần mô tả sự hoạt động của tàu và xe. Vì thế, tuy diễn đạt rõ ràng, nhưng nó thiếu đi sự sinh động và không có mối liên hệ mật thiết giữa con người với sự vật.

Trong khi đó, đoạn văn đầu tiên với phép nhân hóa đã biến bến cảng thành một bức tranh tạo cảm giác thân thuộc, đồng thời giúp người đọc hình dung rõ nét hơn không khí nhộn nhịp nơi đây.

Bài 3:
Hai cách viết dưới đây có gì khác nhau?

Cách 1:
"Trong họ hàng nhà chổi thì có cô bé Chổi Rơm vào loại xinh xắn nhất. Cô có chiếc váy vàng óng, không ai đẹp bằng. Áo của cô cũng bằng rơm thóc nếp vàng tươi, được tết săn lại, cuốn từng vòng quanh người, trông cứ như áo len vậy."
(Vũ Duy Thông)

Cách 2:
"Trong các loại chổi, chổi rơm vào loại đẹp nhất. Chổi được tết bằng rơm nếp vàng. Tay chổi được tết săn lại thành sợi và quấn quanh thành cuộn."

Trả lời:

Cách 1: Sử dụng phép nhân hóa, biến cây chổi thành một cô bé dễ thương, với cách miêu tả sinh động và giàu cảm xúc như đang nói về một con người. Phép nhân hóa này làm cho hình ảnh cây chổi trở nên gần gũi và gợi cảm hơn trong mắt người đọc.

Cách 2: Chỉ đơn thuần miêu tả cách làm cây chổi rơm, mang tính chất giải thích mà không sử dụng nhân hóa. Vì vậy, tuy cung cấp thông tin rõ ràng, nhưng cách viết này thiếu đi sự hấp dẫn và không để lại ấn tượng mạnh.
Xem thêm:
Biện pháp tu từ là gì? Các loại biện pháp tu từ phổ biến

Điệp từ là gì? Các loại hình điệp từ

Kết luận

Nhân hóa là biện pháp tu từ mang tính nghệ thuật nâng tầm cảm xúc và trí tưởng tượng cho người đọc. Nhờ biện pháp này, những cảnh vật đời thường trở nên giàu chất thơ, và gắn bó hơn với con người. Vậy nên trung tâm gia sư online Học là Giỏi mong muốn bạn đã hiểu và nắm bắt được nội dung về biện pháp nhân hóa này nhé.